( یََّاءَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَنْ یَخْلُقُواْذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُواْ لَهُ وَإِن یَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَیْئًا لا یَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ).(73حج)

 

 اى مـــــــــــــردم ! مَثَلى زده شـــــــــــــــــده است ،

        گـــــــــــــوش به آن فرا دهـــــــــــــــــــــــــــــید

             کسانى را که غیر از خدا مى خوانــــــــــــــــتید،

                  هرگز نمى توانند مــــــــــــــــــگسى بیافریــــــنند

                     هرچند براى این کار دست به دست هم دهــــــــــند

                        (نه تنها توان آفریدن مــــــــــــگس را ندارند بلکه )

                          هرگاه مگس چیـــــــــــــــزی از آنها بربــــــــــــــــــاید

                             نمى توانند آنـــــــــــــرا باز پس گیرنــــــــــــــــــــــــــد!

                                     هم این طلــــــــــــــب کنندگان نــــــــــــــــــــــــاتوانند

                                      و هم آن مطلوبان (هم این عابدان ، هم آن معبودان )

                                              .اءیُّها النّــــــــتتتاس این مثلها شـــــــــــــــــــد زده

در پرستش مر بُتان را نیک و به

بشنوید آنرا مر آنان را شما

که همى خوانید از غیر خدا

نافرینند آن به هرگز یک ذُباب

مجتمع چندار که گردند از شتاب

ور رباید زان بُتان چیزى مگس

نى توانند آن که تا گیرند پس

طالب و مطلوب بس باشند سُست

هم ذباب و هم بتان یعنى نه (294) چست (295)

 

وجه تشبیه 

خداوند متعال در این مثل ، شدّت ضعف و ناتوانى بتان و بت پرستان را ترسیم نموده ، مى فرماید:

این بتهایى که شما آنها را معبود خود قرار داده اید و آنها را حاکم بر سرنوشت خویش و حلاّ ل مشکلات خود مى دانید،

هرگز نمى تواند موجود ضعیفى همچون مگس  بیافرینند، هرچند بتها و همه معبودهاى بى جان و جاندار همچون

فرعونها و نمرودها و حتى همه دانشمندان و متفکّران و مخترعان دست به دست هم بدهند، قادر بر آفرینش مگسى

نیستند، نه تنها توان این کار را ندارند، بلکه اگر مگسى چیزى از آنها برباید، نمى توانند آنرا باز پس ‍گیرند.

مگس در ادبیات ، ضرب المثل  ضعف و ناتوانى است چنان که مى گویند: مگسى را که تو پرواز دهى ، شاهین است

.اى مگس عرصه سیمرغ نه جولانگه توست

عِرض خود مى برى و زحمت ما مى دارى

 

به هر صورت ، مثل مگس بیانگر ضعف و ناتوانى مخلوقات و قدرت و توانایى خالق یکتاست .

در روایت است که روزى منصور عباسى  حضور امام صادق علیه السّلام نشسته بود و مگسى روى صورت (یا بینى )

منصور نشست ، منصور آن را از خود دور کرده دو باره آمد، باز هم آن را راند، بار سوّم آمد، باز هم ردّش کرد (تا آن جا

که مگس خشم منصور را بر انگیخت ) رو کرد به امام صادق علیه السّلام و گفت : خدا مگس را براى چه آفرید؟ امام در پاسخ فرمود:

لِیُذِلَّ بِهِ الْجَبّارینَ؛ مگس را براى این آفرید که به وسیله این موجود ضعیف غرور جبّاران و متکبّران را در هم بشکند و

پوزه آنان را به خاک بمالد.( حج / 73)

یعنى انسانى که در برابر موجود ضعیفى همچون مگس ، ناتوان و عاجز است ، غرور و تکبّر در او چه معنا دارد!

شیخ عطّار، این حالت ضعف و ناتوانى انسان را در قالب اشعار زیبایى چنین ترسیم نمودبرِ دیوانه بى دل شد آن شاه

که اى دیوانه ، از من حاجتى خواه

چو خورشید است چرخ تاج بخش ام

چرا چیزى نخواهى تا ببخشم ؟

به شه دیوانه گفت اى خفته در ناز

مگس را دار امروزى زمن باز

که چندان این مگس بر من گزیده است

تو گوئى در جهان جز من ندیده است

شهش گفتا که این کار، آن من نیست

مگس در حکم و در فرمان من نیست

بدو دیوانه گفتا، رخت بردار

که تو عاجزترى از من به صد بار

چو تو بر یک مگس فرمان ندارى

برو شرمى بدار از شهریارى (297)

 

صاحب تفسیر کشف الاسرار مى گوید:

خداوند متعال مگس را ضعیف و گستاخ آفریده و شیر را قوىِ رمنده خلق کرده است .

اگر آن وقاحت و گستاخى که در مگس است در شیر مى بود، هیچ کس روى زمین از زخم وى در امان نبود. لیکن به کمال حکمت و نفاذ

قدرت هر چیز را سزاى خویش بداد و با ضعف مگس وقاحت سزا بود و با قدرت شیر نفرت و رمندگى سزا بود. هر چیز به جاى خویش آفرید و به سزاى خویش ‍بداشت .( تفسیر صفى ، ج 2، ص 719)

سعدى مى گوید:گربه مسکین اگر پر داشتى

تخم گنجشک از زمین برداشتى

آن دو شاخ گاو اگر خر داشتى

آدمى را نزد خود نگذاشتى (بحار الانوار، ج 47، ص 166)

 

پاسخ به یک سؤ ال 

ممکن است در اینجا گفته شود که انسان امروز با نیروى علم و دانش خود توانسته است اختراعاتى کند که به مراتب از یک مگس برتر و بالاتر است ؛ وسایل نقلیه

سریع السیر و بادپیمایى ساخته که در یک چشم بر هم زدن مسافت زیادى را طى مى کند. مغزهاى الکترونیکى دقیقى را اختراع کرده که

پیچیده ترین معادلات ریاضى را در یک لحظه حلّ مى نماید، آیا این گفت و گوها در باره انسان عصر مانیز صادق است ؟

در پاسخ مى گوییم : ساختن این وسائل محیّر العقول بدون شک ، دلیل بر پیشرفت فوق العاده صنایع بشر است ،

امّا همه اینها در برابر مساءله آفرینش یک موجود زنده و خلقت حیات ، مسائلى ساده و پیش پا افتاده است .

اگر کتبى را که در باره فیزیولوژى موجودات زنده و فعالیّتهاى بیولوژیکى و حیاتى یک حشره کوچک ، مانند مگس بحث مى کند، به دقت

بررسى کنیم ، خواهیم دید که ساختمان مغز یک مگس و سلسله اعصاب و دستگاه گوارش او به مراتب از ساختمان مجهّزترین هواپیماها برتر است و اصلاً قابل مقایسه با آن نیست .

اصولاً مساءله حیات  و حس و حرکت موجودات زنده و نموّ و تولید مثل آنها هنور به صورت معمّایى در برابر دانشمندان قرار گرفته است

؛ و ریزکاریها و ظرافتهایى که در ساختمان این موجودات به کار رفته ، خود معمّاهاى دیگرى است معمّاهایى که هنوز به هیچ وجه حلّ نشده .

به گفته دانشمندان علوم طبیعى چشمهاى فوق العاده کوچک بعضى از همین حشرات ، خود مرکب از صدها چشم

است ! یعنى همان چشمى را که مابه زحمت مى بینیم و شاید به اندازه یک سر سوزن بیش نیست ، از چند صد چشم کوچکتر تشکیل یافته

که مجموعه آنها را چشم مرکب  مى نامند! به فرض که انسان بتواند از مواد بى جان سلّول زنده اى بسازد، چه کسى مى تواند صدها

چشم کوچک که هر کدام از آنها خود داراى دوربین ظریف و طبقات و دستگاههایى است ، در کنار هم بچیند و رشته ارتباطى آنها را در

مغز حشره پیوند دهد و اطلاعات را به وسیله آنها به مغز حشره منتقل سازد و حشره بتواند در موقع مناسب ، عکس العمل نسبت به

حوادثى که اطراف او مى گذرد نشان دهد؟

آیا اگر همه انسانها جمع شوند، قدرت بر آفرینش چنین موجود ظاهراً ناچیز امّا در واقع بسیار پیچیده و اسرار آمیز را خواهند داشت ؟

! و باز به فرض انسان همه این مسائل را عملى سازد، ولى آیا مى توان نام آن را خلقت گذاشت ؟ یا ترکیب و مونتاژى  است از وسایل

موجود در همین جهان آفرینش ؟ آیا کسانى که قطعات پیش ساخته اتومبیلى را به هم مونتاژ مى کنند، مخترع محسوب مى شوند و نام

عمل آنها را ابداع و اختراع مى توان گذاشت ؟.( تفسیر امثال القرآن ، ص 375)

منبع:چهل مثل از قرآن :حسین حقیقت جو-